Sakramentalność. Istota i rana katolicyzmu

„Sakramentalność. Istota i rana katolicyzmu” to tłumaczenie książki Karla-Heinza Menkego pod redakcją naukową ks. Krzysztofa Porosło.

Książka jest niezwykle erudycyjna i opatrzona potężną bibliografią (uczciwie mówię, że z tą książką trzeba się zmierzyć), ale nade wszystko do bólu uczciwa, szczególnie w kontekście taniego ekumenizmu, który w imię „lubienia się” pomija wszystkie trudne tematy i nie zauważa różnic między doktryną katolicką a protestancką. Niemiecki teolog pokazuje, że nie da się zrozumieć Kościoła i chrześcijaństwa w ogóle bez pojęcia „sakramentalności”, a zarazem, że w tym miejscu chrześcijaństwo w swojej historii zostało najbardziej zranione i wiele z tych ran do dzisiaj nie jest zabliźnionych. Również dzisiaj, także w kontekście polskiego Kościoła, z jednej strony możemy obserwować model „duszpasterstwa sakramentalnego”, który nie dostrzega, że do sakramentów trzeba prowadzić ludzi wierzących, a z drugiej strony model „duszpasterstwa gnostyckiego”, który pogardliwie patrzy na materialne znaki łaski i chciałby kultu i modlitwy bardziej duchowych. Menke uczy, jak nie wylać dziecka z kąpielą, popełniając jeden lub drugi błąd.

ks. dr Krzysztof Porosło, UPJPII

Karl-Heinz Menke (ur. 1950) – niemiecki teolog katolicki, emerytowany profesor teologii dogmatycznej na Uniwersytecie w Bonn. Specjalizuje się w chrystologii, teologii sakramentów oraz eklezjologii. Jego badania koncentrują się na relacji między objawieniem a wiarą, a także na współczesnych wyzwaniach dla teologii chrześcijańskiej w kontekście dialogu z nauką i kulturą. Autor wielu książek i artykułów naukowych, które cieszą się uznaniem w środowisku akademickim. W swoich pracach Menke podejmuje zarówno kwestie fundamentalne, jak i szczegółowe, takie jak natura Trójcy Świętej czy znaczenie sakramentów w życiu Kościoła.

Spis treści
Wykaz skrótów • 9
Przedmowa • 13
Przedmowa do wydania trzeciego • 19
Przedmowa do wydania polskiego • 21
Wprowadzenie • 27
Rozdział I
Istota katolicyzmu w świetle krytyki protestanckiej • 47
1. Pytanie o istotę chrześcijaństwa jako rozgraniczenie protestantyzmu od katolicyzmu • 48
a) Rudolpf Sohm (1841–1917): katolicyzm jako utożsamienie utworzonego przez Boga Kościoła Ducha
ze skonstruowaną przez ludzi wspólnotą prawną • 49
b) Adolf von Harnack (1851–1930): katolicyzm jako transformacja uniwersalnego przymierza braterskiego w instytucję lokalno-kościelną • 55
c) Ernst Troeltsch (1865–1922): katolicyzm jako identyfikacja wydarzenia historycznego z prawdą absolutną • 58
2. Sakramentalność jako istota katolicyzmu • 64
a) Karl Rahner: symboliczność jako naturalny wymóg wszelkiej sakramentalności • 65
b) Paul Tillich (1886–1965) – myślenie symboliczne jako przeciwieństwo myślenia sakramentalnego • 72
3. Człowieczeństwo Jezusa: prasakrament samoobjawienia czy instrument Bożego samouobecnienia? • 79
a) Marcin Luter i Jan Kalwin – dysocjacja słowa (objawienia) i stworzenia • 80
b) Karl Barth, Eberhard Jüngel i Gerhard Ebeling – natura jako „czyn słowa Bożego” • 84
c) Gunther Wenz – Jezus jako objawienie wyłączności działania Bożego • 91
Rozdział II
Myślenie sakramentalne – istota katolicyzmu • 99
1. Aktualny punkt zapalny w myśleniu sakramentalnym – „ordynacja kobiet” • 100
a) Reprezentacja uprzedniości Chrystusa wobec Jego Kościoła • 102
b) Teologiczne znaczenie różnicy płci • 105
c) Związanie reprezentacji „uprzedniości” Chrystusa wobec Jego Kościoła z płcią męską • 113
2. Sakramentalne wpisanie przymierza JHWH z Izraelem oraz Chrystusa z Kościołem w przymierze małżeńskie mężczyzny i kobiety • 116
a) Wierność małżeńska jako sakramentalny obraz wierności Izraela wobec JHWH • 119
b) Niezłomna miłość JHWH do Jego ludu, Izraela, jako sakramentalna zapowiedź miłości ukrzyżowanego Zbawiciela do Jego Kościoła • 121
c) Nierozerwalność małżeństwa jako sakramentalne przedstawienie nierozerwalnego przymierza między Chrystusem a Kościołem • 124
d) Specyfi czna płciowo reprezentacja „ponad-płciowej” płodności Chrystusa i Kościoła • 128
3. Izrael, Maryja i Kościół – przykład sakramentalnego charakteru biblijnie poświadczonej historii zbawienia • 131
a) Egzegeza typologiczna, czyli próba zgłębienia teologii biblijnej historii zbawienia • 132
b) Personifikacja Izraela jako: córy Syjon, oblubienicy JHWH, Syjonu matki, Dziewicy Izraela • 134
c) Oblubieńcza relacja JHWH z Izraelem jako podstawa rozumienia nowotestamentowej mariologii • 136
d) Maryja jako podstawa rozumienia i archetyp Kościoła postrzeganego sakramentalnie • 142
e) Maryja – archetyp Kościoła jako personifikacja Izraela wiernego Torze • 146
4. Przyjmujący jako sakramenty łaski • 150
a) Stworzenie jako dar „bycia sobą” • 150
b) Boże działanie w świecie jako sakramentalne w swej istocie • 151
c) Łaska Boga biblijnego – utożsamienie z Prasakramentem • 157
d) Protestancka dysocjacja między gratia externa a gratia interna• 159
Rozdział III
Kościół jako Lud Boży z ciała Chrystusa, czyli sakramentalna istota Kościoła • 167
1. Sakramentalność eucharystycznego samoofiarowania Chrystusa a sakramentalność Kościoła • 171
a) Eucharystyczna eklezjologia Ojców greckich • 172
b) Eucharystia – epifania czy anamneza? • 173
c) Sakramentalność wertykalna i horyzontalna • 176
d) Nauczanie Cypriana i Augustyna o zależności ważnego przyjmowania Eucharystii od wspólnoty wyznania wiary z lokalnym biskupem • 179
2. Utrata greckiej formy myślenia, czyli dysocjacja sakramentu i rzeczywistości • 182
a) Zamiana znaczenia określeń corpus Christi mysticum oraz corpus Christi verum • 182
b) Antysakramentalna forma myślenia nominalizmu • 186
c) Marcin Luter i rozszczepienie Kościoła niewidzialnego od widzialnego • 191
3. Powrót do eucharystycznej eklezjologii Ojców •. 194
a) Fundamentalny problem ekumenizmu – jaka jedność? • 195
b) Nikołaj Afanasjew – jedność sprawiana przez Eucharystię • 200
c) Józef Ratzinger – widzialna jedność Kościoła powszechnego konstytuowanego przez lokalne • 204
d) Heribert Mühlen – jedność chrześcijan z Chrystusem sprawiona przez Ducha • 210
Rozdział IV
Kościół – sakrament Jezusa Chrystusa czy sakrament Ducha Świętego? • 215
1. Stosunek pneumatycznego Ciała Chrystusa do Kościoła widzialnego • 215
a) Powrót eklezjologii katolickiej do określenia corpus Christi mysticum • 217
b) Chrystocentryczność zamiast pneumatocentryczności w eklezjologicznych obwieszczeniach rzymskiego Magisterium • 220
c) Alternatywa pomiędzy pneumatocentrycznym a chrystocentrycznym rozumieniem urzędu w świetle
Ojców Apostolskich • 225
d) Urząd jako sakrament Ducha w dysertacjach Guido Bausenharta, Judith Müller i Johanny Rahner • 237
2. Sakramentalna apostolskość i sakramentalna jedność • 246
a) Sakramentalna reprezentacja „uprzedniości” Chrystusa wobec Jego Kościoła • 249
b) Specyfi czna sakramentalność biskupa • 265
c) Specyfi czna sakramentalność prezbitera/kapłana • 268
d) Specyfi czna sakramentalność diakona • 273
e) Osobowa sakramentalność jedności i prymatu • 282
3. Sakramentalna powszechność i sakramentalna świętość • 296
a) Powszechność i świętość Jezusa Chrystusa oraz Jego Kościoła • 305
b) Powszechność i świętość – pneumatyczne zamiast inkarnacyjnych • 320
c) Założenia i zagrożenia sakramentalnej powszechności • 329
d) Sakramentalna powszechność a aksjomat extra Ecclesiam nulla salus • 343
Rozdział V
Sakramentalność naruszona, czyli zraniony katolicyzm • 363
1. Desakralizacja • 363
2. Funkcjonalizm • 386
3. Mistycyzm i integralizm • 403
Posłowie • 419
Myślenie sakramentalne w porównaniu z postmodernistycznym • 419
Bibliografia • 429
Indeks osobowy • 467